Ngày 06/06/2025, luật sư Lê Thị Thu đã tham gia phân tích pháp lý trong chuyên đề: “Thực phẩm chức năng giả, nguy cơ tiềm ẩn dưới góc nhìn pháp lý” nằm trong khuôn khổ chương trình Tiêu điểm ANTT, phát trực tiếp trên kênh thời sự VOV1 của Đài Tiếng nói Việt Nam.
Trong bối cảnh thị trường thực phẩm chức năng phát triển ồ ạt, nhưng “thật – giả” lẫn lộn, nhiều vụ việc nghiêm trọng bị phanh phui, luật sư Lê Thị Thu đã chỉ ra nhiều bất cập pháp lý và kiến nghị các giải pháp nhằm bảo vệ người tiêu dùng hiệu quả hơn.
Luật sư Lê Thị Thu tham gia phân tích pháp lý trong chuyên đề: “Thực phẩm chức năng giả, nguy cơ tiềm ẩn dưới góc nhìn pháp lý”
1. Thực trạng kiểm soát lỏng lẻo thị trường thực phẩm chức năng
Theo số liệu từ Metric, từ tháng 11 năm 2023 đến tháng 11 năm 2024, doanh số bán hàng thực phẩm chức năng trên các nền tảng thương mại điện tử tại nước ta đạt doanh thu gần 5.000 tỷ đồng, trong đó có khoảng 18 triệu sản phẩm đã được tiêu thụ. Tuy nhiên, chính sự tăng trưởng mạnh mẽ này lại dẫn đến tình trạng mất kiểm soát thị trường và gây ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng Việt Nam.
Đặc biệt, nhiều vụ việc gây bức xúc đã được cơ quan chức năng phát hiện và xử lý. Có thể kể đến như vụ việc kẹo rau Kera quảng cáo thổi phồng công dụng, hay là hành vi lừa đảo của Công ty TNHH NTA Group khiến hơn 7.400 khách hàng trở thành nạn nhân. Ngoài ra, mới đây việc nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) bị khởi tố vì nhận hối lộ trong quá trình cấp phép sản phẩm cũng đã gây hoang mang dư luận.
2. Tâm lý tiêu dùng dễ dãi của người dân Việt Nam
Một thực tế đáng lo ngại được luật sư Lê Thị Thu phân tích trong chương trình là tâm lý dễ dãi, chủ quan của một bộ phận lớn người tiêu dùng khi lựa chọn và sử dụng thực phẩm chức năng. Không ít người vẫn giữ quan niệm “thực phẩm chức năng không phải thuốc” nên không bổ ngang thì bổ dọc, dùng cũng không hại gì. Hoặc người tiêu dùng còn tin tưởng mù quáng vào những lời quảng cáo từ người nổi tiếng, bác sĩ tự xưng hay các “chiến thần livestream” mà không cần kiểm tra xuất xứ, thành phần hay tính hợp pháp của sản phẩm.
Thói quen tiêu dùng này đang vô tình tiếp tay cho thị trường thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng phát triển mạnh mẽ. Người tiêu dùng sẵn sàng bỏ tiền triệu để mua một lọ kẹo gắn mác “xách tay”, “thuốc bổ của bác sĩ nổi tiếng”, nhưng lại không quan tâm đến giấy phép công bố sản phẩm, giấy xác nhận nội dung quảng cáo hay thậm chí là đơn vị chịu trách nhiệm pháp lý khi có sự cố.
Đáng nói hơn, những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất lại là những người yếu thế nhất trong xã hội: người cao tuổi, trẻ nhỏ và người đang điều trị bệnh. Đây là nhóm người tiêu dùng vốn có sức đề kháng yếu và khả năng tiếp cận thông tin pháp lý còn hạn chế. Một viên thuốc bổ giả, một lọ kẹo chức năng không rõ nguồn gốc không chỉ là mất tiền oan, mà có thể là mối nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe, thậm chí là tính mạng nếu sử dụng lâu dài.
3. Pháp luật về thị trường thực phẩm chức năng chưa bắt kịp thực tế
3.1. Bất cập trong hệ thống pháp luật hiện nay
Theo luật sư Lê Thị Thu, thực tiễn Việt Nam đã có một hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ và đa tầng để điều chỉnh các hoạt động liên quan đến sản xuất, lưu hành và quảng cáo thực phẩm chức năng. Cụ thể như sau:
- Nhóm văn bản điều chỉnh trực tiếp: Luật Dược 2016; Luật An toàn thực phẩm 2010; Luật Quảng cáo 2012; Nghị định số 100/2014/NĐ-CP về truyền thông, quảng cáo.
- Nhóm văn bản pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2024.
- Nhóm văn bản pháp luật quy định xử lý vi phạm gồm xử lý vi phạm hành chính theo Luật Xử lý vi phạm hành chính 2015, Nghị định 38/2021 về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực quảng cáo, Nghị định số 115/2018/NĐ-CP ngày 04 tháng 9 năm 2018 quy định xử phạt vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm.
Bên cạnh đó, còn có các quy định về xử phạt vi phạm hành chính, kiểm tra sau công bố và yêu cầu về công bố tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm.
Tuy nhiên, vấn đề không nằm ở chỗ Việt Nam còn thiếu luật mà đến từ việc các quy định pháp luật hiện hành chưa đủ khép kín. Đặc biệt, đây là tồn tại hiện hữu ở các quy định cho phép doanh nghiệp được tự công bố sản phẩm tại Nghị định 15/2018/NĐ-CP. Theo nghị định này, phần lớn thực phẩm chức năng được phép lưu hành trên thị trường chỉ cần doanh nghiệp tự công bố chất lượng và chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình, thay vì phải trải qua bước thẩm định và kiểm duyệt tiền kiểm từ phía cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền.
Bản chất của việc cho phép tự công bố này là một bước đi nhằm giảm bớt thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong điều kiện năng lực quản lý còn hạn chế, hệ thống hậu kiểm chưa đủ mạnh và ý thức tuân thủ pháp luật chưa cao thì cơ chế này vô hình trung trở thành kẽ hở hợp pháp cho nhiều doanh nghiệp làm ăn gian dối, lợi dụng để đưa sản phẩm chưa đạt tiêu chuẩn hoặc thậm chí là hàng giả ra thị trường.
Như vậy, ta có thể thấy rằng việc sản xuất thực phẩm chức năng sau khi công bố có đạt, đúng tiêu chuẩn hay không gần như trông chờ vào sự tử tế của doanh nghiệp. Điều này đồng nghĩa với việc người tiêu dùng đang bị đặt vào thế yếu, phải tin tưởng một cách bị động vào sự minh bạch mà không có công cụ thực sự để kiểm tra, đối chứng.
3.2. Chế tài xử lý hành vi vi phạm chưa đủ mạnh
Không dừng lại ở lỗ hổng trong khâu kiểm duyệt sản phẩm, chế tài xử lý vi phạm hiện nay cũng được đánh giá là chưa đủ sức răn đe để ngăn chặn tình trạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực thực phẩm chức năng.
Về xử phạt hành chính, luật sư Lê Thị Thu đặc biệt nhấn mạnh đến thực trạng mức xử phạt còn thấp:
- Mặc dù hành vi quảng cáo sai sự thật, gây hiểu nhầm hoặc thổi phồng công dụng sản phẩm đã được pháp luật quy định rõ và xử lý theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP, nhưng mức phạt tối đa chỉ dừng lại ở con số 80 triệu đồng. Hay Nghị định 115/2018/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm quy định chi tiết các hành vi vi phạm về an toàn thực phẩm với mức phạt cao nhất cũng chỉ dừng ở trăm triệu đồng, kèm theo hình thức xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động, tịch thu hàng hóa, tiêu hủy sản phẩm vi phạm.
- Mức phạt quá nhỏ so với doanh thu hàng hàng tỷ đồng mà các cá nhân và tổ chức có thể thu về từ một chiến dịch quảng cáo và bán hàng giả, lừa dối người tiêu dùng. Do đó, dễ hiểu khi hệ quả tất yếu là nhiều cá nhân, doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận bị phạt như một chi phí đầu tư cho lợi nhuận khổng lồ thay vì tuân thủ pháp luật.
Về truy cứu trách nhiệm hình sự, một số quy định còn chưa hợp lý:
- Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm chưa bao quát các hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng và chỉ áp dụng xem xét đối với hành vi sử dụng chất cấm, hóa chất mà biết rõ là chất cấm. Đây là điều không hợp lý vì người sản xuất phải có trách nhiệm biết rõ về các nguyên liệu sản xuất đầu vào nên không thể coi việc “không biết” là yếu tố loại trừ. Ngoài ra mức phạt 50 đến 100 triệu đồng theo quy định ở khoản này là quá thấp.
Về bồi thường thiệt hại theo Bộ luật Dân sự, khó để xác định đầy đủ trong lĩnh vực này:
- Các tổn thương và thiệt hại dù nghiêm trọng nhưng diễn ra âm ỉ, không bộc lộ trong vài ngày. Không những vậy, phạm vi ảnh hưởng của các sai phạm lại trên diện rộng. Trong khi đó, nguyên tắc bồi thường thiệt hại là phải xác định được thiệt hại thực tế của nạn nhân. Từ đây, luật sư Lê Thị Thu cho rằng bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực này đã đang và sẽ còn nhiều khó khăn cho việc thực thi đúng, đủ, thỏa đáng.
4. Lời khuyên pháp lý
Ngoài ra, từ góc độ pháp luật và thực tiễn, luật sư Lê Thị Thu nhấn mạnh rằng giải pháp không chỉ nằm ở việc siết chặt các quy định pháp lý hay tăng mức phạt, mà quan trọng không kém là nâng cao nhận thức pháp lý, kỹ năng tiêu dùng an toàn và khả năng tự bảo vệ của người dân.
Khi người tiêu dùng trở nên tỉnh táo hơn, có khả năng tra cứu, đối chiếu và thẩm định thông tin sản phẩm thì thị trường sẽ buộc phải vận hành theo hướng minh bạch, chuẩn hóa. Đó chính là “lá chắn” chủ động và bền vững nhất trước vấn nạn hàng giả, hàng kém chất lượng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng hiện nay.
Góc nhìn pháp lý của Luật sư Lê Thị Thu về thực phẩm chức năng giả trên sóng VOV1: Cảnh báo lỗ hổng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật
Nếu có bất kỳ thắc mắc hoặc cần tư vấn chuyên sâu hơn, hãy liên hệ Hãng luật MIBI TẠI ĐÂY để được hỗ trợ kịp thời. Mời bạn theo dõi Fanpage và Youtube của chúng tôi để cập nhật các thông tin pháp luật mới nhất.
Bài viết bởi Hãng luật MIBI.
